Een klimaatoptimistisch verhaal
Als het aankomt op klimaatnieuws zie je het ene na het andere negatieve bericht voorbij komen. Vrijwel altijd is de insteek van klimaatgerelateerd nieuws negatief en niet zelden wordt over doemscenario's gesproken. Die negativiteit is niet per se onterecht. Het klimaat warmt in rap tempo op en nog altijd worden heel veel broeikasgassen uitgestoten. Maar zeker de laatste jaren gaat ook veel goed. Alles wijst op een exponentiele versnelling in de energietransitie: tijd voor een optimistisch klimaatverhaal.Klimaatoptimisme is tegenwoordig een woord dat gekaapt is door mensen die niet geloven in klimaatverandering (door menselijk toedoen). Klimaatoptimisme in die zin zou betekenen dat het met het klimaat allemaal niet zo slecht gesteld is. In dit artikel heeft klimaatoptimisme een heel andere betekenis. Het klimaat verandert namelijk wel, en rap. De gevolgen zien we wekelijks, zie bijvoorbeeld hier, hier of hier. En als we onze uitstoot niet zouden terugdringen, laat staan verhogen, dan heeft dat verstrekkende gevolgen op het klimaat en daarmee op de natuur en mensen. Met klimaatoptimisme bedoelen wij dan ook niet dat het klimaat niet verandert, maar juist dat we de mogelijkheid hebben om klimaatverandering te stoppen. En nu die ontwikkeling in volle gang is, is het eens tijd voor een positief klimaatbericht.
Is er dan wel reden voor optimisme?
Is er reden voor optimisme? Ja, want hoewel de tekenen van klimaatverandering wekelijks, zo niet dagelijks zichtbaar zijn in verschillende delen van de wereld en de emissies voorlopig nog blijven stijgen, is er een verandering gaande. Er lijkt langzaam een systematische verandering op gang te komen. Tijdens de laatste klimaatbijeenkomst gaven veel landen aan de broeikasgasemissies versneld te willen reduceren. Het VK beloofde een reductie van 78%(!) in 2035, de VS beloofde een reductie van 50-52% in 2030. China, het land dat momenteel het meeste uitstoot, heeft als doel om in 2060 volledig klimaatneutraal te zijn.
En tuurlijk, woorden en ambities zijn niks waard zonder dat deze uitgevoerd worden. De mooie plannen en woorden moeten eerst nog 'even' voltrokken worden. Maar ambities stellen is een eerste stap en ook iets waar het op eerdere klimaatbijeenkomsten en -conferenties weleens aan schortte.
Daarbij lijkt de piek van broeikasuitstoot zo langzamerhand bereikt te zijn. Nog steeds worden broeikasgassen massaal uitgestoten, maar de groei lijkt eruit. Duurzame technologieën blijven zich in een versnellend tempo ontwikkelen en steeds vaker maken fossiele brandstoffen en energiebronnen plaats voor duurzame bronnen. De krimp van broeikasuitstoot komt in zicht. En snel zal de daling worden ingezet.
Daarmee zijn we er nog lang niet, maar de ommekeer is aanstaande. En dat zou juist een motivatie moeten zijn. Met pessimisme kom je sowieso nergens. Realisme en gepast optimisme zijn de instellingen die nodig zijn om het klimaatprobleem op te lossen.
Een vicieuze cirkel
We zaten jaren, zo niet decennia, vast in een soort vastgeroest patroon. En dat patroon zien we nog steeds. Het is een vicieuze cirkel. Het overgrote deel van de mensen vindt dat iets aan klimaatverandering gedaan moet worden. Maar de bevolking wijst naar de industrie en politiek. 'De industrie is toch de grootste uitstoter! Zij moeten gedwongen worden de emissies terug te brengen!'. En 'de politiek heeft toch de macht, zij zijn de enige die een verandering teweeg kunnen brengen! Alleen kan ik toch niets doen'. Het zijn veelvoorkomende gedachtegangen onder de bevolking
In de realiteit steekt het anders in elkaar. De politiek probeert altijd de bevolking tevreden te houden, anders worden ze weggestemd. Felle klimaatmaatregelen zouden, ook al zeggen veel mensen graag maatregelen te zien, op enorme weerstand stuiten. Want verandering kost nou eenmaal aanpassingsvermogen. En in het geval van klimaatverandering zou men dit kunnen merken in het leefcomfort. Of het zou ervoor kunnen zorgen dat de economie niet meer zo hard doorgroeit. Daarmee blijven grote politieke ingrepen uit.
Hetzelfde geldt, op een andere manier, voor de industrie. De industrie produceert op basis van de wensen van de bevolking. De bevolking wil consumeren, dus de industrie produceert. En stoot broeikasgas uit. En al zouden de emissies van de industrie op 0 uitkomen, dan vindt nog steeds uitstoot plaats. Huishoudens zijn namelijk direct verantwoordelijk voor zo'n 20% van de uitstoot van broeikasgassen. Kijk je naar de indirecte uitstoot, dan zijn huishoudens zelfs verantwoordelijk voor 72% van de wereldwijde uitstoot.
Een systematische verandering
Dus niet alleen heeft een verandering in het gedrag van de consument een (klein) direct effect op de uitstoot, het heeft ook effect op de keuzes die de industrie en in mindere mate de politiek maken. Als jij besluit alleen maar duurzame producten te kopen of minder te consumeren, dan maakt de industrie meer duurzame producten of produceert ze minder. En de politiek durft dan langzaam maar zeker grotere stappen en ambitieuzere doelen te stellen. En dat is waar de echte klimaatwinst ligt achter een gedragsverandering. Dit is wat wordt bedoeld met een systematische verandering: alle ketens en lagen van de samenleving moeten hun gedrag wat aanpassen om tot het gewenste resultaat te komen. En de verandering begint van onderaf.
Doorbraak in de vaste patronen
En nu eindelijk lijkt de systematische verandering zich dan in te gaan zetten. Veel mensen maken zich zorgen om het klimaat en zien in dat verandering nu echt nodig is. Volgens een uitgebreide survey, gedaan in 2020, classificeerde 64% van de mensen klimaatverandering als een wereldwijd noodgeval en vond de overgrote meerderheid dat er wat aan het klimaatbeleid moest veranderen. Zeker in landen waar de klimaatverandering duidelijk zichtbaar is, zoals bijvoorbeeld in Australië met zijn bosbranden, is klimaatverandering onder de bevolking geen vraagteken meer. Als gevolg kiezen steeds meer mensen wereldwijd voor duurzamere producten en consumeren mensen bewuster. Een voorbeeld is dat mensen minder vlees eten en dat vleesvervangers populairder worden.
Tegelijkertijd durft de politiek op klimaatbijeenkomsten ambitieuze doelen te stellen. De industrie focust langzaam maar zeker ook meer op duurzaamheid. Duurzame producten worden de norm. Verzekeraars, investeerders en fondsen stoppen massaal met het investeren fossiele brandstoffen, met name steenkool. En heel langzaam, maar zeker, zal die uitstoot omlaag gaan. Niet geheel toevallig vinden deze veranderingen tegelijk plaats met de eerdergenoemde kleine stappen van de bevolking (en de massale klimaatstakingen en demonstraties). Het is een vicieuze cirkel.
Razendsnelle energietransitie
Een paar van de belangrijkste thema's rondom het oplossen van het klimaatprobleem zijn de energietransitie en transport. Energieproductie en transport zijn met respectievelijk 31% en 15% verantwoordelijk voor het grootste aandeel in de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. En laat de transitie naar duurzame energie nou net in volle gang onderweg zijn.
Elk jaar worden er records gebroken op het gebied van de hoeveelheid opgewekte duurzame energie. In februari kwam bijna 40% van de opgewekte energie uit duurzame bronnen. De opbrengst van zonne-energie was in die maand hoger dan het jaar ervoor, terwijl de zon minder vaak scheen. Een week geleden werd voor het eerst meer duurzame energie opgewekt dan dat er verbruikt werd. Volgens Martien Visser, lector energietransitie, komt dit over een paar jaar zo vaak voor, dat het bijna nieuws wordt als dit een dag niet gebeurt.
Hoewel de systematische omslag van onderaf begint, ofwel vanuit de bevolking, kunnen bepaalde zaken ervoor zorgen dat het proces versneld omslaat. En dat is precies wat nu gebeurt. Voor veel mensen is geld een drijfveer, soms uit hebzucht, vaak ook uit noodzaak. Nu om verschillende redenen, waaronder de oorlog in Oekraïne, de energieprijzen stijgen, blijkt duurzame energie de goedkoopste optie. Leveranciers van zonnepanelen hebben te maken met enorme drukte, mensen willen massaal besparen op kosten en hun eigen energie opwekken. Gevolg: meer duurzame energie wordt opgewekt en de uitstoot van broeikasgassen gaat omlaag. Hoewel de redenen erachter niet bepaald leuk zijn, komt de energietransitie versneld tot stand.
Wanneer duurzame energie goedkoper is dan de traditionele vormen van energie, gaan mensen vanzelfsprekend meer verduurzamen, zelfs de mensen die niet vanuit principe voor duurzame energie kiezen. Met een grotere vraag, volgt een grotere productie en met massaproductie gaan prijzen vaak omlaag. De investeringen in duurzame energie leiden weer tot nieuwe, efficiëntere en goedkopere technieken. Opnieuw een vicieuze cirkel, ditmaal een die het bestrijden van klimaatverandering ten goede komt.
Iets vergelijkbaars zie je met de transitie van voertuigen met verbrandingsmotoren naar elektrisch transport. In Nederland is het aantal laadpalen voor elektrische auto's in vijf jaar tijd bijvoorbeeld verdrievoudigd en in Noorwegen is bijna 90% van de nieuwverkochte auto's volledig elektrisch. Hoge brandstofprijzen kunnen de omslag naar elektrisch transport versnellen.
We hebben het al eens eerder gedaan
Buiten het feit dat de transitie al in volle gang is, zijn er meer redenen om aan te nemen dat een klimaatneutrale wereld wel mogelijk is. Het zou namelijk niet de eerste keer zijn dat we een groot, wereldwijd milieuprobleem aanpakken.
In de jaren '70 tot en met de jaren '90 was zure regen een van de grootste milieuproblemen. Door de uitstoot van zwaveldioxide drastisch te verlagen, is zure regen bij lange na niet meer zo'n groot probleem. Zwaveldeposities, een indicator van zure regen, zijn sinds 1989 met 68% afgenomen.
In de jaren '80, kwamen bijna 200 landen overeen om te stoppen met gebruik van chloorfluorkoolstofverbindingen, ofwel CFK's, nadat wetenschappers erachter kwamen dat CFK's de ozonlaag boven Antarctica verdunde. De laatste jaren zien we de ozonlaag in die regio geleidelijk herstellen.
Wellicht is het klimaatprobleem wat veeleisender dan de voorgenoemde problemen. Maar met de wetenschap dat we die milieuproblemen hebben weten op te lossen en het feit dat verandering in volle gang bezig is, weten we dat het kan.
Snel wordt de daling ingezet
Nee, we zijn er nog lang niet. Klimaatverandering is iets wat gaande is en een verdere verslechtering van de situatie ligt op de loer. Er moet nog heel veel gebeuren om de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen naar 0 te brengen. Maar de systematische verandering is ingezet. Het denkpatroon van mensen verandert en dit brengt een verschuiving in zowel de politiek als de industrie teweeg. Meer stappen zijn nodig, maar elke stap is er één. Bovendien is het belangrijkste van een stap niet de directe impact die het heeft op de uitstoot, maar de verandering die het met zich meebrengt in de rest van het systeem. Daarbij verlopen de ontwikkelingen van duurzame technieken en producten niet lineair, maar op een exponentiele manier. Hetzelfde geldt voor de implementatie ervan.
In Nederland is de daling van de uitstoot van broeikasgassen sinds ongeveer het begin van deze eeuw al ingezet. De wereldwijde daling zal spoedig volgen. Er is meer dan genoeg ruimte voor klimaatoptimisme!
Bronnen:
The Centre for Optimism - Voices for Climate Optimism
https://www.epa.gov/acidrain/acid-rain-program-results
First Direct Proof of Ozone Hole Recovery Due to Chemicals Ban | NASA
