Zomer 2023 was zonnig en warm, maar had kruit vroeg verschoten

Met een gemiddelde zomertemperatuur van 18,4 graden in De Bilt is de zomer van 2023 bijna één graad warmer verlopen dan normaal. Het is daarmee de op zes na warmste sinds 1901. Onder andere in de recente zomers van 2018, 2019 en 2022 was het nog wat warmer. Zeer opvallend was dat juni met afstand de warmste maand was, terwijl het normaal juist de koelste zomermaand is. Opmerkelijk is dat de gemiddelde minimumtemperatuur deze zomer zelfs recordhoog was met 13,0 graden tegen 12,1 normaal. De gemiddelde maximumtemperatuur was minder extreem met 23,2 graden tegen 22,3 normaal, een 10e plek.

Het overschot aan zonuren, landelijk gemiddeld 752 zonuren tegen 641 normaal, is ook grotendeels te danken aan de maand juni. Met 328 zonuren was die maand de zonnigste junimaand ooit gemeten. Juli was iets aan de sombere kant en in augustus kwam het aantal zonuren rond normaal uit. De zomer was sinds het begin van de metingen maar 7 keer zonniger.

De zomer werd niet alleen steeds somberder, ook steeds natter. In juni viel landelijk amper 22 mm, in juli 107 mm en in augustus maar liefst 121 mm. Dat maakt het totaal 250 mm tegen 235 mm normaal. Tot half juli was sprake van droogte in ons land en hoorde het groeiseizoen zelfs tot de 5% droogste jaren. Het neerslagtekort bedroeg toen gemiddeld over het land ruim 200 millimeter. In de tweede helft van de zomer is de situatie genormaliseerd en op de slotdag van augustus is het landelijk neerslagtekort gedaald tot ruim 130 mm tegen ruim 100 mm normaal. In het oosten is hier en daar zelfs sprake van een neerslagoverschot terwijl in de kustregio's het neerslagtekort hier en daar nog 200 mm bedraagt. Het aantal mooiweerdagen komt in De Bilt uit op 39 tegen 33 normaal, maar liefst 18 dagen komen uit juni, een gedeeld record met 1976. Op een mooiweerdag is het droog, schijnt de zon meer dan de helft van de tijd en is het warmer dan gemiddeld.

Veel (zomers) warme dagen

Waar echte thermische uitschieters uitbleven, was de zomer van 2023 meestal aan de warme kant. Zo kwam het in De Bilt tot 75 warme dagen van 20 graden of meer, een gedeelde 5e plek. In 2022 en 2003 was het nog veel vaker warm met respectievelijk 81 en 83 warme dagen. In een gemiddelde zomer komt het tot zo'n 64 warme dagen. Maximumtemperaturen van 25 graden of meer in De Bilt maten we op 30 dagen, een stuk meer dan gemiddeld (22). Dit is goed voor een top 10. In 2003 en 1976 was het nog veel vaker zomers warm, met respectievelijk 40 en 41 zomerse dagen.

Echt hete dagen bleven uit en daarmee verschilde deze zomer met de topzomers. Zo werd het in De Bilt niet warmer dan 32,2 graden op 8 juli. Een dag later kwam het Limburgse Arcen tot 34,8 graden. Vroeger waren hete dagen boven 35 graden nog uitzonderlijk, maar tegenwoordig worden ze door de klimaatverandering ieder jaar gemeten in ons land. Dit jaar vormt dus een uitzondering. Het aantal officiële tropische dagen in De Bilt kwam uit op slechts 3 tegen 5 dertigers normaal. In Limburg werden 9 tropische dagen gemeten en dat is normaal. In het Waddengebied is het niet gelukt om de 30 graden aan te tikken. Normaal gebeurt dit één keer.

Hoogzomerse junimaand

Al heel vroeg in het zomerseizoen bereikte het zomerse weer een hoogtepunt. Normaal zijn de hondsdagen de warmste periode van het jaar, maar dit jaar vielen de meeste zomerse dagen nog voor aanvang van de zomervakantie. Van 9 t/m 21 juni werd het in De Bilt maar liefst 13 dagen op rij zomers warm, een record voor juni.

De tropische grens van 30 graden werd op het landelijke hoofdstation van het KNMI 'slechts' 2 keer overschreden, maar in het zuidoosten gebeurde dat op 6 dagen. Daar was dan ook sprake van een lange regionale hittegolf die startte op 8 juni en 14 dagen duurde.

Juni verpulverde niet alleen het stokoude historische temperatuurrecord uit 1858 en 1889 met 0,6 graden. Het was ook de eerste junimaand ooit waarin de zon gemiddeld over het land meer dan 300 uur scheen. De periode van 19 mei t/m 17 juni was zelfs de zonnigste ooit gemeten in ons land met meer zonuren dan normaal voor bijvoorbeeld Griekse Eilanden als Rhodos en Samos.

Kentering half juli

Een zeer droge zomer werd gevreesd, maar niets bleek minder waar. Juli begon al ietwat onstuimig met veel wind en regelmatig regen- en onweersbuien. Echt los ging het op 5 juli. Zomerstorm Poly bracht een klein maar bizar venijnig windveld met zich mee: het kwam tot windkracht 11 met een maximale windstoot van 146 km/uur in IJmuiden. Daarmee was het de zwaarste zomerstorm ooit gemeten. De storm ging gepaard met een flinke bak regen. De dag ervoor kwam het tot een tornado, die op de lijn Beekbergen-Klarenbeek behoorlijke schade aanrichtte. Bomen waaiden on, huizen raakten beschadigd en op de A50 kwam een caravan op zijn kop terecht.

Het weer knapte daarna op. De zon scheen flink en de temperaturen gingen omhoog. De Bilt mat op 8 juli met 32,2 graden zijn warmste dag van de zomer, een datumrecord, en tevens de 3e (en laatste) tropische dag. In het zuidoosten kwam het tot de tweede regionale hittegolf van de zomer. Tijdens en na die hittegolf kwam het hier en daar wel tot regen- en onweersbuien. Vooral in Zwolle kwam het op 9 juli tot noodweer. Daarvoor gold in het oosten code oranje.

De echte omslag volgde vanaf halverwege juli. De temperatuur ging omlaag, vooral 's nachts. Het koelde zelfs zo ver af, dat sommige deelnemers aan de 4Daagse op 21 juli onderkoelingsverschijnselen kregen. In Eelde daalde het kwik toen tot 7,0 graden in de nacht, in de omgeving van Nijmegen was het 9 graden. 

Veel regen volgde in de laatste week van juli. Op meerdere dagen viel tientallen millimeters regen. Zo kwam het in het zuidoosten tot ruim 40 mm op 24 juli. Aan het einde van de maand volgde vergelijkbare sommen in een veel groter deel van het land.

Augustus op dezelfde voet verder

In het begin van augustus ging het weer op dezelfde voet verder. Dagelijks viel er wel ergens meerdere tientallen millimeters aan regen. Op 6 augustus was zelfs sprake van een officieel kouderecord: in De Bilt werd het niet warmer dan 15,8 graden! Maastricht haalde zelfs een landelijk kouderecord met 14,4 graden. Rond 9 en 10 augustus volgde dan eindelijk even een droger en aangenamer weerbeeld, met daarbij hogere temperaturen. Op vrijdag 11 augustus volgde de warmste dag van de maand met maxima van 29,4 graden in het binnenland. Van droogte was toen al lang al geen sprake meer.

Vanaf 25 augustus werd het weer wisselvallig. Eerst was het daarbij nog broeierig warm, geleidelijk werd het steeds frisser en eind van de maand werd de 20 graden niet meer gehaald. In de nachten koelde het in het binnenland goed af tot een graad of 7. Buien gingen vaak gepaard met onweer en op zondag 27 augustus werden er op verschillende plekken meerdere waterhozen gespot. Ook werden grote neerslaghoeveelheden gemeten. Zo viel op 25 augustus in Beek (Zuid-Limburg) 51 mm. Ook op 26 augustus werd op verschillende plekken in het land 30 tot 40 mm afgetapt. De buien veroorzaakten vooral in het zuiden flinke wateroverlast.