Allerlei extremen: ontspoort de klimaatcrisis op aarde?

Weer en klimaat maken deze zomer vele koppen. Het begon al vroeg met de extreme hitte in Zuidoost-Azië en de vroege hittegolf in het zuidwesten van Europa. Later kwamen daar de droogte en de toenemende warmte in ons deel van Europa, maar ook in Canada bij. We zagen de wereldwijde zeewatertemperaturen tot recordhoogten stijgen en niet veel later volgde ook de luchttemperatuur. Terwijl dit zich allemaal afspeelde, brak de zeeijsbedekking in het Zuidpoolgebied laagterecord na laagterecord en werd het op Groenland, waar de start van het smeltseizoen nog heel gematigd verliep, ook bijzonder warm. Wat is er allemaal aan de hand? We lopen de verschillende speelvelden één voor één even na.

Hittegolven

Kijken we naar de hittegolven, verspreid over de aarde tijdens de zomer, dan zien we niet echt een ander beeld dan in recent voorgaande jaren. Het is al een tijdje zo dat hittegolven tijdens het zomerhalfjaar koppen maken. Vaak gaat het daarbij om Siberië, India, het Midden-Oosten, het noorden van Afrika en delen van de VS. De laatste jaren kwamen delen van Zuid-Amerika en enkele jaren geleden ook Australië daar geregeld bij. Het klimaat op aarde is in vergelijking met anderhalve eeuw een stuk warmer geworden. Met een hogere basistemperatuur is het uitbreken van hittegolven dichtbij. En dat zien en merken we, vrijwel overal ter wereld. Deze week nog verscheen het bericht dat vorig jaar alleen in Europa al zo’n 62.000 mensen vervroegd stierven als gevolg van hitte in de zomermaanden. De cijfers van andere delen van de wereld zitten daar niet bij. Het zijn er nog veel meer.

Droogte

Droogte en hitte gaan tijdens de zomermaanden vaak samen op. Maar er zijn gebieden die ook in de winter een tekort aan regen hebben gehad. Heel opvallend zijn wat dit betreft grote delen van Zuid-Europa en Noord-Afrika. Gedurende de voorbije winter viel daar veel minder regen dan normaal, terwijl de wintermaanden er normaalgesproken de tijd zijn waarin de in de zomer opgelopen tekorten weer (deels) worden aangevuld. Hogedrukgebieden maakten er lange tijd de dienst uit. Meerdere meteorologen daar koppelden deze situatie aan de langdurige La Niña, die het gebied langs de evenaar op de Grote Oceaan zo’n drie jaar in de greep heeft gehad. Die La Niña is nu voor haar warme broertje El Niño ingeruild. Wereldwijd heeft El Niño het weerbeeld inmiddels behoorlijk op zijn kop gezet. Meteorologen verwachten dat de regens in het Middellandse Zeegebied vanaf de komende herfst weer terugkeren en dat de droogte dan zal verminderen. Iets dergelijks is in het zuidwesten van de VS al gebeurd, waar het ook extreem droog was. Het natte weer in Indonesië en Australië zal er tijdens El Niño weer naar droogte omslaan. Datzelfde geldt voor het Amazonegebied. Voor de Hoorn van Afrika is er hoop op regen.

Zeewater

Na de winter kwam ineens in het nieuws hoe de zeewatertemperaturen op aarde tot recordhoogten stegen. In het gebied tussen 60 graden noorderbreedte en 60 graden zuiderbreedte kwam de gemiddelde watertemperatuur boven 21 graden uit, een nog nooit eerder vertoonde waarde. Hoewel voor het zeewater geldt dat dit als gevolg van klimaatverandering geleidelijk warmer wordt, liggen ook tijdelijke oorzaken aan dit opmerkelijke feit ten grondslag. Zo speelt El Niño, een tijdelijk opwarming van het zeewater langs de evenaar tussen Peru en Indonesië, een belangrijke rol. Een ander zeegebied dat rood uitslaat van de warmte is de noordelijke helft van de Atlantische Oceaan. Daar lag onder meer een bijzondere weersituatie gedurende het voorjaar aan te grondslag. Doordat het Azorenhogedrukgebied weg was, miste de wind op de Oceaan ten zuiden van IJsland langs in de richting van de Britse eilanden. Maar ook de passaatwinden, vanaf het gebied bij de Canarische eilanden naar het westen, richting het Caribisch gebied, waren minder sterk dan anders. Met veel zon en warmte kon het zeewater er ongeremd opwarmen. Inmiddels is de wind op beide plekken weer min of meer terug en zie je de zeeën iets afkoelen. Toch staat het gemiddelde nog steeds hoger dan ooit in de vergelijkbare periode van het jaar. Daarin zal pas verandering optreden als El Niño weer aan het verdwijnen is.

Luchttemperatuur

Met een aarde die voor meer dan 70 procent uit zeeën bestaat, is het niet vreemd te verwachten dat ook de luchttemperaturen met enige vertraging op de ontwikkeling van de zeewatertemperatuur zullen reageren. En dat is ook gebeurd. De afgelopen weken werd meerdere malen het temperatuurrecord voor de aarde als geheel scherper gesteld. Die temperatuur kwam voor het eerst boven 17 graden uit. De diverse hittegolven, die verspreid over het aardoppervlak voorkwamen, deden daarbij natuurlijk ook een duit in het zakje. Met El Niño nu op gang, wordt verwacht dat de jaartemperaturen voor de aarde als geheel de komende jaren nieuwe records zullen breken. Het is zelfs niet uitgesloten dat daarbij de drempel van anderhalve graad temperatuurstijging, sinds het begin van de industriële activiteit op aarde, voor het eerst wordt overschreden. Die anderhalve graad is één van de belangrijkste pijlers onder het klimaatakkoord van Parijs, van een aantal jaren geleden.

Het zeeijs bij Antarctica

Na een absoluut laagterecord, neergezet tijdens de Antarctische zomer, wil het zeeijs er tijdens de huidige Antarctische winter maar niet aangroeien. Er is natuurlijk wel een vermeerdering te zien, maar die gaat veel trager dan gebruikelijk. Daarbij neemt het verschil ten opzichte van wat normaal is alleen maar verder toe. Iedere dag wordt op deze manier een laagterecord geboekt. Over de oorzaken zijn deskundigen het nog niet eens. Het kan te maken met het doordringen van warm zeewater tot het Zuidpoolgebied (wat gezien de hoge temperaturen van het wereldwijde zeewater geen gekke gedachte is). Ook kan het met een verandering in het windpatroon te maken hebben. Er wordt volop onderzoek naar gedaan. De grote vraag die beantwoord moet worden is natuurlijk of het hier om een tijdelijke gril, of om een definitieve trendbreuk gaat? En wat zijn de gevolgen elders op de aarde?

Groenland

Op Weer.nl schreven we enige tijd geleden nog hoe het smeltseizoen op de Groenlandse ijskap dit jaar heel rustig op gang kwam. Er was zelfs nog een groei in de massabalans, tot in de dagen net na de langste dag. Inmiddels is dat beeld drastisch veranderd en smelt het ijs al een tijdje achtereen in een gebied dat stukken groter is dan gebruikelijk. De eerder gemaakte winsten worden zo in hoog tempo weer tenietgedaan. Ook hier is een waarschijnlijk tijdelijke oorzaak zichtbaar, in de vorm van een hogedrukgebied dat zich boven de Groenlandse ijskap heeft gevestigd. In de zomer horen daar warme bovenluchten bij en het is precies daarom dat de temperaturen op de ijskap zo ver zijn gestegen. De verwachting is dat de situatie zich hier, zodra het hogedrukgebied weg is, weer iets zal normaliseren. Mogelijk gebeurt dit later in de verwachtingsperiode al. We blijven het in elk geval in de gaten houden. Ook het noordpoolijs is nu hard aan het smelten, maar heeft nog geen laagterecords bereikt.